Каюмов Ханиф Гафурович

Каюмов Ханиф Гафурович

Каюмов Ханиф родился 11 декабря 1947 г. в деревне Богданово Балтачевского района Республики Башкортостан. В 1973 году окончил Башкирский сельскохозяйственный институт, получил специальность экономиста. 1996 году окончил Академию управления при президенте Республики Башкортостан. Долгие годы работал в администрации Балтачевского района. В настоящее время на заслуженном отдыхе. В г. Агидель живет с 2005 года. Победитель юмористического конкурса “Посмеемся вместе”, который проводила республиканская газета “Өмет”. Печатается в республиканской и местной печати.

МАТАЙНЫҢ  КИРӘК ЧАГЫ…

(Юмористик хикәя)

Менә җәйнең урталары да килеп җитте. Печән чабу, малларга кышкылыкка азык хәзерләү кызганнан кыза бара. Басуда гөрләп комбайннар икмәк җыю фронтында йөзәләр. Ярый, әле көннәр кояшлы, яңгырсыз тора. Әлеге чорда башкарыласы эшләр өчен, бу иң кирәге инде.

Печән чабарга урманга бару-кайтулар да Мәлик абзыйлар өчен ярыйсы ук уңайсызлыклар тудыра. Ул колхозның трактор бригадасында хисапчы булып эшләп йөри, «служебный» транспорт аңа тиеш түгел икән. Бик кирәк булганда сорап торырга бригадирның техника буеча ярдәмчесе булып эшләгән Харисның аты барын бар инде. Шуңа күрә, бик кирәк чакларда, аның атын сорап алгалаганы бар иде. Тик көн саен Харистан ат сорап торып кына да булмый бит әле. Нигә дисәң, һәркемнең үз җае бар бит. Мәлик абзый, бу проблеманы уңай хәл итү буенча башын ватып йөри торгач, бер әмәлен уйлап тапкан кебек, шатланып куйды.

Ул елларда мотоцикл сатып алу ярыйсы гына модага кереп киткән иде. “Ә нигә кешедән калышырга әле? Мин башкалардан кимме әллә? Печән хәзерләү чорында урманга барып-кайту өчен менә дигән транспорт инде ул. «Самай» кирәк чагы инде менә, — дип фикер йөртте ул. Әзрәк җыелган акча запасы да бар иде. Мотоцикл бәясен бетереп түләргә җитмәс җитүен, шулай да башын башларга җитә бит. Мәлик абзый, шундый очракта колхоз идарәсе аз-маз булса да колхозчыларына ярдәм итүен ишеткәне бар иде. Калганын колхозның “прид” ыннан сорап торсам, каршы килмәс әле, икебез дә шул ук колхозда бил бөгәбез бит. Хатыны Хәдичә дә ничә еллар инде савымчы булып эшли. Алдынгылар рәтенә үк чыгып җитә алмаса да, иң арттагылар исәбенә дә әлегә аның исеме эләккәне юк.

Кич белән, хатыны эштән кайткач, Мәлик абзый бүген көндез үзендә барлыкка килгән акыллы фикерләрен аның белән дә уртаклашты. Хатыны да каршы килмәгәч, ул бөтенләй канатланып китте. Иртәгәдән үк әлеге исәпләрен тормышка ашыра башларга кирәк, дигән фикер белән йокларга ятты.

Икенче көнне идарәгә кереп, «прид» ны күреп сөйләшеп тә чыкты. Ул ярдәм кулын сузарга әзер булуын белдереп, баш хисапчыны чакырды да аңа тиешле әмерләрен җиткерде. Анысы Мәлик абзыйга кирәкле күләмдәге акчаны алырга, иртәгә килергә кушып, чыгып китте.

Шулай итеп, Мәлик абзый, барысыда гел уңай гына килеп торуына җитди канәгать булып, өченче көнне инде район үзәгенә сөт ташучы машинага утырып барып, өр-яңа, ялтырап торган «кәҗә» матаен эләктереп тә кайтты. Тик хәзер аны икенче борчу басты, әлегә кадәр аның матайның руле артына утырып та караганы юк иде. Дөрес, виләсәпиттә йөрегәне бар иде аның барын. Әмма бу бит виләсәпит кенә түгел, бензин белән йөри торган техника, «понимаш», кем әйтмешли » шухри-мухри» түгел.

Мәлик абзый чарасыздан тагын Хариска мөрәҗәгать итәргә булды. Бу турыда ишеткәч, Харис бер дә исе китмичә генә:

— Виләсәпиттә йөрегәнең булгач, берние дә юк аның. Кабызасың да утырып тизлек рычагын кушасың, газын өсти барып, кузгалып та китәсең, — дип матайда йөрүнең нечкәлекләрен аңлатып та бирде. Әллә Харисның шулай бик оста аңлатуы, Мәлик абзыйда матайны «авызлыклый» алырына ышаныч уятты.

Икенче көнне, эштән бераз гына бушанган арада, Мәлик абзый өенә кайтып, тимер атын урамга алып чыкты. Аны кабызып өстенә атланып утырды да, тизлек рычагына басып кузгалып та китте. “Менә икән бит ул дөньяның хикмәтләре, әллә кайчан аласы булган бит моны”,–  дип, ул һаман алга җилдерә икән. «Юл ыңгаенда кибеткә дә кереп чыгарга кирәк булыр, яңа техниканы юарга бер акбашны эләктереп чыгарга кирәк бит инде»,— дигән уйлар чуалды аның башында.

Менә кибет урамына да чыкты ул, тик туктарга уйлагач кына, каушады да төште, ничек туктатырга икәлеге онытылды да куйды. Ул тормоз белән тизлек рычакларын бутады. Тормозга басам дип, тизлек рычагына басты. Ул аңа баскан саен, тизлек арта гына барды.

 Шулай итеп, Мәлик абзыйның матае рычакка баскан саен, алга чабуы кызулана  гына барды. Менә ул ишекләре дә ачык торган кибеткә дә күз генә ташлап, туктый алмыйча матаенда ары җилдерде. Шул ук тизлек белән бара торгач, парк турысына да җитте. Аны күреп калган Харис кулы белән Мәлик абзыйга туктарга ишарә ясады, күрәсең яңа техникага үзләренчә бәя бирергә уйлаганнардыр инде. Тик ул аңа таба тиз генә борылып күз салды да, алга җилдерүен белде.  Читтән караганда кайберәүләр, бәлки,: «Мәлик абзый матайга утыргач бөтенләй эреләнеп киткән икән,  сәлам дә бирми», -дип уйлагандыр инде. Аның матайны туктата алмыйча, ни халәттә баруын кем генә аңлагандыр дисең.

Менә хәзер авылны да чыгып китте. Матайга утырганда барлыкка килгән беренче күңелле кичерешләр дә  артта калган иде инде. «Нишләргә хәзер? Ничек матайны туктатырга?— дигән уй гына борчый иде аны бу вакытта.

Бара торгач, юл читеннән ерак та түгел, басу читендә өелгән салам эскертен абайлап алды. “Ни булса, шул булыр,” — дип, Мәлик абзый кызу тизлек белән барган матаен салам өстенә юнәлтте. Салам әле яңа гына өелгән булганлыктан, басылып өлгермәгән, йомшак иде. Мәлик абзый матае-ние белән салам эченә кереп чумды.

 Матай сүнде, ә Мәлик абзый салам тузанына  тончыкты. Ул ничек җитте алай салам астыннан чыкты. Үзен бераз адәм рәтенә керткәч, матайны сөйрәп чыгарды. Авылга табан борылып караса, аннан байтак кына ара ераклашуын чамалап алды.

Бераз хәл алгач, матаен җитәкләп авылга табан юнәлде. Менә парк турысына да җитте. Берничә механизатор белән Харис та анда иделәр. Аны күргәч Харис:

— Мәлик абзый, мин сиңа бая туктап кит әле дип кул болгаган идем, нигә туктамадың? — дип сәбәбен белергә тырышты.

— Әй, энем, соң мин аны туктата белгән булсам, кибет янында ук туктатып, йомышымны йомышлап, өемә кайтыр идем. Бу якка бөтенләй дә килеп чыкмаган булыр идем әле, — дип күңелсез генә җавап бирде Мәлик абзый һәм күзнең явын алырдай матаена кырын борылып кына карап алды.

Харис янындагы механизаторлар эчләре катып көлә башладылар, аларга Харис та кушылды. Ә Мәлик абзый көрсенеп алды да, ялтырап торган корыч атын тагын җитәкләп, өйләренә табан атлады.

«ИЖАУҒА КИТТЕ»

Рәйес менән Рәсиләнең әле яңы ғына өйләнешеп, ауылда бер бәләкәй  өйҙә үҙ аллы донъя көтә башлаған саҡтары ине. Терәлеп кенә торған өйҙә йәшәгән күршеләре Мөхсин ағайҙар ҙа бик асыҡ кеше булып сыҡтылар. Бер һүҙ менән әйткәндә, өйҙәре иҫкерәк булһа ла, әлегә йәшәп торорға ярарлыҡ ине. Икеһенең дә эше бар: Рәйес төҙөлөш ойошмаһында йөк машинаһында эшләп йөрөй, Рәсилә балалар баҡсаһында эшләй.

Ауыл ерендә шулай бит инде ул, бер-береңә ярҙамлашып йәшәйһең, унһыҙ булмай. Рәйес менән Рәсилә лә Мөхсин ағайҙарға миҙгелле эштәрендә булыша торған булдылар: картуф ултыртҡанда, уны ҡаҙғанда, һарайға бесән ташығанда, тағы ла ваҡ-төйәк эштәрҙә (ауылда уларҙы һанап бөтөрөрлөк түгел инде ул).

Рәйескә шуныһы ҡыҙыҡ тойолдо: ниндәй ҙә булһа эшкә булышырға инә, уны башҡарып бөтөргәс, ярҙамсыларҙы һыйлай торған ғәҙәт бар бит инде. Мөхсин ағайҙың да эш бµтµүгә аштары бешкән, тик хәмере генә алдан хәстәрләнмәгән булып сыға. Баштағы мәлдәрҙә Мөхсин ағай ҡыйынһынып ҡына Рәйестең үҙҙәренән берәр ярты алып кереүен үтенә. Ә инде бер аҙ эйәләшеп алғас, бөтөнләй шулай булырға тейеш кеүек, һорап керттерә башланы. Эш шуға ғына ҡалғас, «күрше хаҡы – тәңре хаҡы» тип, Рәйес алып керә торҙо.

Тик был хәл йыш ҡабатлана башланы, ә хәмерҙе кире ҡайтарыу тураһында һүҙ ҙә сыҡҡаны юҡ. Шулай итеп, Рәйес ҡатыны менән Мөхсин ағайҙарға булышалар ҙа, һуңынан үҙҙәренән шешә алып кереп, уларҙың башҡарылған эштәрен йыуа торған булдылар. Әле быныһы ғына бер хәл, Мөхсин ағай бит башҡа ваҡытта ла, кәрәге сыҡҡанда араҡы һорап, йыш ҡына Рәйестәргә керә ине. Тик ни ғәжәп, уларҙы кире ҡайтарыу тураһында ғына һаман бер һүҙ ҙә сыҡҡаны юҡ.

Билдәле, был хәл Рәйестәрҙе борсой башланы. Шулай булмай ни, Мөхсин ағайға кергән һайын араҡы биреп сығарырға, уларҙың да «Әндрәй ҡаҙнаһы» юҡ бит.

Шулай, көндәрҙән бер көндө Рәйес эштән ҡайтып, ашарға йыйынып ҡына торғанда, Рәсилә ҡапҡанан Мөхсин ағайҙың кереп килгәнен күреп ҡалды.

— Мөхсин ағай кереп килә, тағы араҡы һорарғалыр  инде, — тине. Рәйестең дә быны ишеткәс, кәйефе ҡырылып китте. Шулай инде, алғанда гел алып, кире кертеү тураһында уйламағас, кемдең дә асыуы килер. Рәйес тиҙ генә кейемдәрен мейес артына ырғытып, Рәсиләгә:

— Мин хәҙер мейес артына кереп китәм, мине Ижауға китте, ҡайтып етмәне тип әйтерһең, — тине лә, ашыҡ-бошоҡ кереп йәшенде. Ул арала ишектә Мөхсин ағайҙың башы ла күренде. Кереп хәл-әхүәл белешкәндән һуң, Рәйестең ҡайҙалығын һораны.

— Машинаһы менән төҙөлөш сеймалдары алып ҡайтырға Ижауға киткән ине, ҡайтып етмәне әле, — тине Рәсилә.

Быларҙы ишеткәс, әле генә балҡып килеп кергән Мөхсин ағайҙың йөҙөндә ҡәнәғәтһеҙлек билдәләре сағылып китте.

— Атлаған һайын һеҙҙән араҡы алам бит, бөгөн үҙем кереп Рәйесте бер һыйлайым әле тип, бер ярты алып кергән инем. Жәлке, үҙе тура килмәне бит әле. Ярар инде, килен, стакандарҙы килтер, ул өйҙә булмағас, икебеҙ генә булһа ла төшөрөп ҡуяйыҡ был шайтан һыуын, — тип һөйләнә торҙо, үҙе өҫтәл артына ултырып, кеҫәһенән яртыһын сығарып ултыртты.

Рәсилә өҫтәлгә стакан килтереп ҡуйҙы ла:

— Мин эсмәйем, үҙең генә ҡара инде, — тип, мейес алдына йүнәлде. Мөхсин ағай һөйләнә-һөйләнә, әкрен генә  яртыны бер үҙе «бµкләп” ҡуйҙы. Байтаҡ ваҡыт та уҙҙы булһа кәрәк.

Был ваҡытта мейес артында эштән ҡайтҡас ашап та өлгөрә алмаған Рәйес, ас килеш, Мөхсин ағайҙың тиҙерәк сығып китеүен түҙемһеҙлек менән көттө. Уның бер үҙе генә араҡы һемереп ултырыуына йән асыуҙары сыҡҡан ине. «Ниңә былай эшләргә уйланым инде?» тип бошондо ул. Тик гел генә араҡы һорап керә торған Мөхсин ағайҙың әлеге ҡыланышын кем генә башына килтерә алһын? «Хәҙер килеп сыҡһам, уңайһыҙ инде, алдашыу асыла,» — тип Рәйес тағы икеләнеп ҡалды. Мөхсин ағайҙың өҫтәл артында һыйланып ултырыуы Рәйескә бик оҙаҡҡа һуҙылғандай булды.

Ниһайәт, Мөхсин ағай шешәне бушатып бөтөрөп, һаубуллашып сығып китте. Сығып барғанда Рәсиләгә тағын:

— Рәйескә сәләм әйтерһең инде, үҙен тура килтерә алманым бына. Уны һыйлайым тип, теге яҡ күрше Нияздан бер ярты алып торған инем. Ярар, уны Рәйестән алып, Ниязға ҡайтарып бирермен әле, — тип сығып китте.

Мөхсин ағай артынан ишек ябылыуға мейес артынан ҡыҙарып-бүртенеп, асыуына сыҙай алмайынса Рәйес килеп сыҡты.

— Ниңә генә бөгөн Ижауға китмәгәнмендер инде? Башҡа көн бөткәндер шул, — тип үкенде ул, — исмаһам әҙерәк булһа ла миңә тип ҡалдырмаған да бит, төбөнә ҡәҙәр һемереп бөтөргән, йолҡош, — тип өҫтәл өҫтөндә һерәйеп ултырған буш шешәне мөйөшкә атып бәрҙе.

Әле генә үткән хәлдәрҙе күҙ алдына килтереп, Рәсилә шарҡылдап көлөргә тотондо. Рәйестең генә бер ҙә көләһе килмәне. Етмәһә, Мөхсин ағай Ниязға бирәсәк бурысын түләр өсөн араҡы эҙләп, тағы бында инәсәге асыҡ ине. 

Произведения

  Литераторы  Агидели : [альманах] / Лит. об-ние «Агидельские родники»  ; [ред. Ю. А. Шурупов и др.]. — Нефтекамск: Нефтекамский Дом печати, 2013. — 64 с.

Кн. на рус., тат. и башк. яз.

  Литераторы  Агидели : [альманах] / Лит. об-ние «Агидельские родники»  ; [ред. Ю. А. Шурупов и др.]. — Нефтекамск: Нефтекамский Дом печати, 2014. — 80 с.

Агыйделнең иҗад чишмәсе / Тулпар.-2017.-№1.-.66-67 б.